Quảng Nam thừa tuyên được vua Lê Thánh Tông đặt tên và khẳng định chủ quyền từ năm 1471, trải dài cả một vùng rộng lớn, dải đất từ phía Nam đèo Hải Vân cho đến núi Đá Bia, gồm nhiều tỉnh duyên hải miền Trung. Cho nên, vấn đề không cần phải bàn cãi nhiều là văn hóa đất Quảng trong đó luôn bao gồm văn hóa Đà Nẵng.

Bản sắc văn hóa xứ Quảng cần được nhìn nhận và định vị xác đáng trong hành trình phát triển mới. (Ảnh minh họa Vũ điệu ở Khu đền tháp Mỹ Sơn. Ảnh: L.T.K)

Dòng chảy văn hóa không thể chia cắt

Văn hóa là bản thể được tích tụ lâu bền, truyền từ đời này sang đời khác.

Trước đó, Đà Nẵng không phải là một địa danh hành chính, mà chỉ là tên gọi một cửa biển, nơi luôn được xem là địa điểm phòng thủ về mặt quân sự của thời phong kiến.

Ngày 24/5/1889, người Pháp thành lập thành phố Đà Nẵng trực thuộc tỉnh Quảng Nam, cho đến sau này, sau nhiều lần tách nhập, ngày 1/1/1997 Đà Nẵng lại được tách ra khỏi tỉnh Quảng Nam – Đà Nẵng, trở thành thành phố trực thuộc Trung ương – một trung tâm kinh tế của khu vực miền Trung và Tây Nguyên.

Trong suốt quá trình lịch sử hằng mấy trăm năm ấy, văn hóa Đà Nẵng vẫn là văn hóa xứ Quảng. Văn hóa Quảng Nam và Đà Nẵng luôn là một.

Người ta có thể tách rời các địa danh hành chính, các trung tâm kinh tế, chính trị, nhưng không thể tách rời văn hóa.

Bởi lẽ, văn hóa là một dòng chảy liền mạch, một mạch nguồn âm thầm và liên tục chuyển động có ý nghĩa trường tồn và ngày càng bồi đắp, theo chiều hướng phát triển, trong một vùng sinh quyển có ý nghĩa cốt lõi, luôn là sự kế thừa, tiếp biến, tích hợp, giao thoa và ngày càng làm đầy hơn lên, theo cấp số nhân.

Đứng trước vận hội mới, Đà Nẵng đang tiếp tục là trung tâm chính trị – kinh tế cho cả vùng đất này, là đầu tàu kinh tế cho cả miền Trung và Tây Nguyên.

Đà Nẵng cũng sẽ trở thành trung tâm văn hóa đậm đặc văn hóa xứ Quảng, nếu biết khơi gợi, đánh thức các sắc thái văn hóa trầm tích lâu đời từ cha ông truyền lại, những gì đã làm nên truyền thống trong lịch sử của xứ sở.

Điều ấy, đòi hỏi ở tầm nhìn của những người được lịch sử và nhân dân tin giao trọng trách và thái độ ứng xử, chung tay, góp phần của cả người dân, trong đó có các trí thức, các nhà văn hóa.

Một vùng đất văn hóa không bao giờ thiếu những con người văn hóa, vì xét cho cùng văn hóa bao giờ cũng xuất phát từ con người.

Giao thoa và tiếp biến

Xứ Quảng trong lịch sử là cửa ngõ giao thương quốc tế qua thương cảng Hội An.

Nơi đây cũng là đô thị sớm toàn cầu hóa từ thời phong kiến, sớm tiếp thu tinh thần dân chủ và ý thức dân sinh, thoát khỏi những ràng buộc của phạm trù tư tưởng phong kiến đã thống trị hàng nghìn năm.

Con người ở mảnh đất “chưa mưa đà thấm” này, đã trở nên nhạy cảm với cái mới, cái đẹp, cái cốt lõi văn hóa nhân sinh; và đánh thức được những phẩm chất người – cái bản chất tốt đẹp căn cốt vốn có – của con người.

Người ta hay nói nhiều đến những phẩm chất thể hiện cá tính của con người xứ Quảng như: cãi, ngông, hề, chơi, làm…

Xét cho cùng, những nét cá tính này, con người ở nơi nào cũng có thể có, nhưng ở xứ Quảng có sự nổi trội hơn, nhất là chất lý sự/ hay cãi.

“Quảng Nam hay cãi”, là đúc kết chính xác của dân gian từ xa xưa truyền lại. Nó nêu bật nét cá tính nổi bật của con người xứ Quảng, đặt trong sự so sánh tương quan với các địa phương quanh vùng như Quảng Ngãi, Bình Định, Thừa Thiên và truyền lại nhiều đời về sau, nó trở thành phẩm chất/ cá tính riêng của con người xuất thân từ vùng đất này so với cả nước.

Giữa sự nhạy bén với cái mới, khát vọng tự học để tự nâng cao tầm nhận thức và chất lý sự cũng có sự liên quan chặt chẽ.

Tinh thần tự học để vươn lên là thái độ sống tích cực của con người xứ Quảng. Chính nhờ từ đó mà tạo nên sự cường tráng về tư tưởng, bản lĩnh tự tôn dân tộc, tinh thần yêu nước và thái độ quyết liệt chống ngoại xâm.