Đêm sâu thẳm, những cánh chim ăn đêm bay ngang, đánh rơi tiếng đập cánh xuống chỗ chúng tôi mắc võng nằm. Bóng tối loang trên những bụi cây rì rừng mọc ven suối đang mùa trổ bông. Đống lửa sắp tàn, hơi ấm vơi dần.

Vũ điệu dâng trời của sơn nữ Cơ Tu. Ảnh: N.H

Người dẫn đường Alăng Vũ ngồi dậy, cho thêm củi, ánh lửa bừng lên nhảy nhót trong đôi mắt sâu hút như cánh rừng già trên đỉnh núi. Câu chuyện không đầu không cuối giữa chúng tôi cứ lan dần những thanh âm trong đêm.

Tạ ơn mẹ rừng

Nơi tận cùng của núi rừng Hòa Bắc, nay thuộc phường Hải Vân, thành phố Đà Nẵng, không có sóng điện thoại, chẳng có cuộc gọi hay tin nhắn làm nhiễu nhương đầu óc. Tôi cho phép trái tim mình thả lỏng, lắng nghe tiếng côn trùng nhỏ to trò chuyện cùng cây cỏ.

Alăng Vũ khẽ đưa tay ra hiệu lắng nghe rồi thì thầm: “Đó là tiếng sâu kêu”. Lần đầu tiên tôi nghe nói có loài sâu biết kêu lên tiếng lòng da diết đến thế!

Dòng nước từ Cối Thượng rơi xuống Cối Hạ cheo leo, bạc trắng trong đêm trăng hạ huyền mơn mớn. Hơi nước tung lên vách đá làm mờ nhòa những cây ươi dễ chừng trăm năm tuổi trên ngọn núi trước mặt.

Những cành củi khô hiến mình trên ngọn lửa, nổ thành tiếng lách tách khô khan. Màu lửa chuyển mình theo ngọn gió từ bên kia núi thổi về như hơi thở của thần linh.

Chiều xuống, lúc mọi người ngồi quanh bếp lửa chờ cơm chín, Alăng Vũ ra bờ suối thắp hương cầu khấn, không ai bảo ai nhưng tất cả đều yên lặng.

Không gian bỗng ngưng đọng như giọt sương đầu cành: “Cám ơn Mẹ Rừng đã cho chúng con rau tươi, cá ngon, cho chúng con củi khô nhóm lửa, cho bóng mát làm chỗ nằm”. Tiếng khấn rì rầm bằng tiếng Cơ Tu hòa lẫn tiếng suối đầu non thì thầm, rơi xuống thác nước ở Lỗ Cối Tiên tím thẫm.

Tôi cũng đã từng bị ám ảnh vì đôi mắt Mẹ Rừng trong tượng gỗ của nghệ nhân Bh’riu Pố ở làng Arớh, xã Tây Giang. Đêm xuống, nơi góc nhà gươl, bức tượng phụ nữ Cơ Tu với khuôn mặt nhăn nheo, ánh mắt buồn rầu, đôi bàn tay nâng hai bầu ngực chảy dài bên to bên nhỏ, được tạc từ lõi cây đen nhánh.

Lão nghệ nhân một đời đau đáu với núi rừng rút ruột ký thác những nghĩ suy trong từng thớ gỗ: “Mẹ Rừng có hai bầu sữa để nuôi chúng ta. Vì lòng tham, con người đã khai thác rừng vô tội vạ khiến bầu sữa Mẹ dần khô héo”.

Đêm hôm ấy, tôi ở lại làng Arớh. Tây Giang về khuya nhiều gió. Gió đi qua cánh rừng pơ mu nghìn năm tuổi trên núi Zi’liêng, về đỉnh Quế mù sương, mang theo mùi nhựa cây hăng hắc, vị ngọt lành của mây trời khiến những câu chuyện kể về Mẹ Rừng càng thêm huyền nhiệm.

Người nghệ nhân già trầm ngâm bên những bức tượng Mẹ Rừng được đẽo thô mộc trên súc gỗ. Mỗi bức tượng có những biểu cảm khác nhau. Vui, buồn, giận dữ…

Tôi nhớ hoài câu ví của già Bh’riu Pố vang lên trong đêm như tiếng nói đại ngàn: “Thân tre dù bị chặt hay ngã đổ thì vài ngày sau búp măng lại mọc lên thay thế cây cũ. Đó là vì nhờ nguồn dinh dưỡng của Mẹ Rừng. Chính Mẹ Rừng đã nuôi dưỡng để tre có thể sống lại. Người Cơ Tu mình cũng rứa. Xưa nay chúng ta sống nhờ rừng. Vì thế phải biết bảo vệ thiên nhiên, bảo vệ Mẹ Rừng như bảo vệ chính bản thân mình vậy!”.

Sắc màu thấm đẫm văn hóa

Chiều xuống, đứng trên đỉnh đồi làng Gừng nhìn xuống thị trấn Prao cũ, nay là xã Đông Giang, hiện ra như ảo ảnh trong ánh hoàng hôn. Tiếng khèn Bơrét bay lên mái nhà quyện với khói lam chiều như tiếng lòng của người Cơ Tu phơi trên dòng nước A Vương chảy về xuôi.