Giới thiệu tác phẩm Truyện Kiều – Nguyễn Du

“Trăm năm trong cõi người ta,

Chữ tài chữ mệnh khéo là ghét nhau.”

Trên hành trình hình thành và phát triển của văn học Việt Nam, có những tác phẩm ra đời, gây tiếng vang rồi rơi vào quên lãng; cũng có những tác phẩm ra đời trong im lặng và âm ỉ sống qua thời gian… Truyện Kiều không nằm cả trong hai quy luật ấy. Từ khi mới xuất hiện, Đoạn trường tân thanh, dù tác giả có gán cho cái mác “mua vui cũng được một vài trống canh”, vẫn xảy ra nhiều tranh luận trái chiều. Bên phê phán của tư tưởng hà khắc Nho giáo thì đày tác phẩm xuống tận cùng của sự chê bai, ruồng bỏ, là “xướng ca”, là “phong trần”… Nhưng phía tiếp nhận với tư tưởng “nâng niu” thì xem Truyện Kiều là “quốc hồn”, “quốc túy” của dân tộc.

Ra đời từ đầu thế kỉ XIX, Truyện Kiều lấy cốt truyện từ cuốn tiểu thuyết chương hồi Kim Vân Kiều truyện của Thanh Tâm Tài Nhân, người Trung Quốc, để dệt nên bản tình ca hiếu – nghĩa vẹn toàn xoay quanh nhân vật chính là Thúy Kiều.

Với 3254 câu thơ lục bát, Nguyễn Du đã dẫn dắt người đọc vào một không gian nghệ thuật độc đáo, nơi đó đầy những biến động. Có niềm vui, có tình cảm ngọt ngào, nhưng cũng nơi đó có đầy nỗi đau và nước mắt.

Là một cô gái “sắc đành đòi một tài đành họa hai” lại thêm “thông minh vốn sẵn tính trời”, Thúy Kiều, cô tiểu thư khuê các đang có một tình yêu đẹp với chàng thư sinh Kim Trọng, bỗng chốc gặp cảnh gia biến, gia đình phải rơi vào cơn tam bành. Gia sản tiêu tán, cha và em bị bắt. Đứng trước sự chọn lựa “Bên tình bên hiếu bên nào nặng hơn?”, Kiều đã chọn bán mình để chuộc cha, bởi “Làm con trước phải đền ơn sinh thành.”. Và gán nối duyên của mình cho cô em gái Thúy Vân. Trải qua mười lăm năm chìm nổi “thanh lâu hai lượt thanh y hai lần”, cuối cùng Thúy Kiều cũng được đoàn viên cùng gia đình, cùng người mình thương.

Với Truyện Kiều, người đọc cảm nhận được tấm lòng Nguyễn Du dành cho số phận con người, đặc biệt là người phụ nữ trong xã hội phong kiến. Có những câu thơ là lời trân trọng cho tài năng, cho vẻ đẹp, cho khát vọng yêu đương, khát vọng sống chân chính của con người. Nhưng cũng có những dòng thơ khiến người đọc âm thầm nhỏ lệ. Mỗi giọt nước mắt của Kiều rỏ xuống trong những lần bị đọa đày bởi thế lực phi nhân, là mỗi lần người đọc cảm nhận được tiếng nấc nghẹn ngào của Thanh Hiên dành cho kiếp người tài hoa bạc mệnh, hơn hết là “phận đàn bà”, cái số phận sinh ra trong thời đại bất công, li loạn.

Song hành với niềm cảm thương sắc là tiếng nói tố cáo, lên án xã hội gay gắt. Tác phẩm đã vạch trần bản chất tàn bạo của xã hội phong kiến với đồng tiền thống trị tất cả, công lý bị chà đạp, con người trở thành món hàng mua bán. Những thế lực như quan lại tham tàn “sạch sành sanh vét cho đầy túi tham”; đến bọn buôn thịt bán người “cò kè bớt một thêm hai”, cả bọn giả nhân giả nghĩa, bọn hung tàn bạo ngược… tất cả hiện lên một cách chân thực, rõ nét. Dù mượn câu chuyện “năm Gia Tĩnh, triều Minh” nhưng khéo léo, người đọc đều thấy Nguyễn Du đã phác họa rõ nét bức tranh hiện thực đen tối, đầy biến động của xã hội Việt Nam cuối thế kỉ XVIII đầu thế kỉ XIX, khi triều đình phong kiến bắt đầu vào giai đoạn suy vi.

Học sinh với Truyện Kiều

Bằng ngôn ngữ dân tộc, với 3254 câu thơ lục bát, Nguyễn Du đã đẩy thể thơ truyền thống lên đỉnh cao của sự tinh túy. Sự hòa quyện giữa văn học bác học và văn học bình dân đã làm cho Truyện Kiều đi sâu vào đời sống người dân, trở thành hơi thở, lời ăn tiếng nói của mỗi người dân Việt Nam.

Một câu chuyện được kể bằng thơ có bố cục chặt chẽ, cách kể chuyện lôi cuốn, đặc biệt là nghệ thuật tả cảnh, tả người một cách tài hoa, Nguyễn Du thực sự chinh phục được độc giả qua bao thế hệ. Sự khéo léo, linh hoạt trong cách xử lí niêm luật, vần điệu; sự uyển chuyển, tinh tế trong ngôn từ, mỗi câu thơ trong Truyện Kiều có thể nói là “tuyệt bút” mà Nguyễn Du để lại cho đời sau.

Hơn hai trăm năm từ khi ra đời, Truyện Kiều ngày càng được quan tâm nhiều hơn. Bởi lẽ trong xã hội bất toàn như ngày nay, tác phẩm là lời xác quyết nhắc nhở con người về lòng nhân ái, sự trân trọng con người, đặc biệt là những số phận yếu thế. Truyện Kiều còn giúp mỗi chúng ta biết yêu cái đẹp, sống có trách nhiệm, có ý thức trước những lựa chọn của cuộc đời.

“Truyện Kiều còn tiếng ta còn, tiếng ta còn, nước ta còn”. Lời khẳng định của học giả Phạm Quỳnh một lần nữa là minh chứng cho sức sống bền bỉ của kiệt tác dân tộc, Truyện Kiều.

Năm 2025, kỉ niệm 260 năm ngày sinh Nguyễn Du, nhắc lại Truyện Kiều để tưởng nhớ công lao của Đại thi hào dân tộc, Danh nhân văn hóa thế giới. Đồng thời để xác tín rằng, dân tộc Việt Nam tự hào vì đã có một tác phẩm văn học để đời, một tác phẩm văn học viết bằng máu và nước mắt, một tác phẩm văn học mang dấu ấn, tinh thần người Việt.

                                                                                                    – Thanh Tuân –